Los 70 a destajo: Ajoblanco y libertad (Pepe Ribas)

Jadanik pasatu dira hilabete batzuk liburu hau bukatu nuela, eta bada garaia iruzkina egiteko, irakurritakoa ahaztu baino lehenago. Onartu behar dot ez nazela horrelako autobiografia – saiakera lanetan aditua, ezta gutxiago ere. Baina 70. hamarkadako oroitzapen eta detailez beteriko “totxo” honek nire espektatiba guztiak luze ase zituen esku artean iraun zizkidan 15 – 20 egunetan.

Sinopsi labur bat egitearren, liburuan Pepe Ribas aktibista (nolabait deitzearren) Bartzelonarraren memoria aurkituko dugu, 70. hamarkadan bizitako saltsa sozio – poltiko – artistikoan igeri egiten, eta batez ere Ajoblanco aldizkariaren lehen bizitza etapan zentratuta. Pepe Ribas aldizkariaren sortzaile eta bultzatzailea izan zen, eta urte horietako bere jarduna frente askotan egon zen bananduta: literatura eta musika interesak, aktibismo soziala, gorabehera politikoak garai latzetan (Frankismoaren azken urteak eta transizio hasiera ondo islatuta agertzen dira orriotan), eta azken baten guzti hori bere baitan bilduko zuen Ajoblanco aldizkariaren sorrera eta koordinazioa.

Orriotatik ehundaka pertsonaia ageri dira, garai haretako Bartzelonaren erretratu bizia osatzen dutenak: fakultateko ikasle eta irakasleak, artistak, Rambletako pertsonajeak, kataluniar burgesia (askotan gertatu ohi den bezala, Ribasen jatorrizko mundua), era guztietako politikariak... etorkizunean dena posible izan zitekeela uste zen garai bateko taupadak sentitzen dira liburua irakurtzean, zelan kudeatu zituzten talde eta alderdi desberdinek esku artean zituzten aukerak, eta azken baten gaur egun bizi dugun egoeraren arrazoi batzuk zeintzuk diren.

Horretaz gain, norbere proiektu pertsonala ekin nahi duen ororentzako ere oso gomendagarria da Los 70 a destajo. Garai haretako egunerokoak gorde izanari esker, Ribasen zalantza, sinismen, beldurrak, usteak, konfidentziak... lehen eskutik jasoko ditugu, utopia eta errealitatea apurtxo bat hurreratu zituen proiektu baten nondik – norakoen bitartez.

Azken finean, lehen eskuko konfidentza guzti horiek liburuaren muina dira, lana oso gomendagarria bihurtzen duen “balio erantsia”.

Gauza txikien liburua

Izenburua: Gauza txikien liburua.
Egilea:Pako Aristi.
Orrialdeak: 164.
Argitaletxea: Erein.

Aristiri behin zera irakurri nion:"...eta epel esatea literaturan hotz esatea da, munduan hainbeste irakurtzeko eta hain denbora gutxi dagoenean..." Eta zera idatzi behar nuen hasieran, ni ere epel utzi ninduela bere lanak. Irakurtzen jarraitu ahala ordea, baineran ura hozten zaiguneko epeltasun desatsegin hura, beste zerbait bilakatu egin zen, neguko arratsalde hotzetan manta batek babesten gaitueneko epeltasun.

Zera esan nahi dut, sekulako liburua (horrelakorik existitzen bada) izan gabe ere, badituela gogoetarako eta hausnarketarako bidea zabaltzen dituen pasarte asko: maitemina, maitasuna, bakardadea, gizartearen eraikuntza,... filosofatzeko aukera ematen duten hainbat gai azken batean. Eta niretzako horrek bihurtzen duela gauza txikien liburu handi.

Azalari buruzko eritzia ere aldatuz joan naiz orrialdeak pasa ahala: argazkiak Kcappo eta honako hau idatzi zuen denbora tartea isladatzen duen arren, gaztetasuna eta heldutasunaren arteko distantzia, tartean bizi izandakoen denbora erlatiboa, larregizkoa iruditu zitzaidan idazlearen lehen planoa, liburu gehiago saltzeko estrategia. Hala ere, Aristiren aurpegia emateko era izan zitekeela pentsatu nuen gero, sarri azaldu baitu horretarako joera. Kasu honetan, argazki hobea litzateke biluzik agertuko balitz, elizako organoaren aurrean, beste organoa Kcappo-k estaltzen diolarik, ez?

Seguru nago izango dela liburu hau behin baino gehiagotan Orruakoen ahotan, Lyon-eko katedralean metalezko tutu luze haietatik irteten zen soinua entzuten genuen hartan bezala.

Ardagai erregaitzak

Espainiako biblioteka nazionaletik inkunable batzuk lapurtu dituzte duela gutxi. Inkunableak, mapak, ... aberastu egingo da norbait. Eta Madrilen konturatu direnerako beranduegi. Denontzako eskuragarri behar luketen lan hauek kolekzio pribatuak osatzera pasako direlako ez bada, poztu egiten naute lapurketek. Apur bat.

Izan ere, inork ez du interesik merezi ez dion objekturik lapurtzen. Eta horrek pozten nau, Ptlomeoren mapek eta ez dakit noren inkunableak, oraindik babestuak eta lapurtuak izateko moduko interesa pizten dutela ikusteak. Orruan ez daukagu inkunablerik, baina "Cartas a Nuria" liburuarekin hasiera eman genion sail horri jarraiera eman beharrean gaude. Zuentzako bereziki: Infumableak.

Egilea: Abderrahmán Munif.

Izenburua: Ciudades de sal.

Argitaletxea: Belacqua.

Orrialdeak: 682.

Filme baten irudiak eta musika goraipatzea ez da seinale lar ona, osotasunaren osagarri eran egiten ez bada. Liburu honetan hitzaurrea goraipatzen badut, orduan imajina. Exaltaturiko ideologoren bati liburu erreketa jeneral bat egitea okurrituko balitzaio berriro, hau salbu legoke, ez bailuke inolaz ere surik hartuko. Ez dut porrotaren arrazoia ulertzen, egia esan. Ideia ona zen, bazegoen zeri buruz idatzi, tipoak bizitza interesgarria izan zuen, liburuaren gaiarekin nolabait loturikoa...

Petrolioaren eta estatubatuarren eraginpean klan beduino batek jasandakoak kontatzen zaizkigu bertan, era batera edo bestera idazle asko arduratu dituen gaia izanik. Hau da, ohitura, tradizio, eta aintzinako bizimoldearen akabera garapenaren atzaparretan. Horregatik diot bazegoela zer idatzi: beduinoen ohiturak, amerikarren heltzeak, bizimodu berriari ezin moldatua, iraultzatxoren bat, betiko maitasun istorioa, ... eta irabazia luke gure aprobazioa.

Arazoa hala ere, ez da zer idatzi duen, nola idatzi duen baino. Herriaren sufrimenduarekin tematu egin dela idazlea, bizimodu berri horretara moldatu ezin horretan. Ez du isladatzen jakin bizitza haiek gris bihurtu zituena, liburua bera gris bilakatu gabe. Hainbestekoa da beduinoen gogaitzea, sufrimendua, asperdura,basamortuko beroa, sumisioa, ... eta hainbeste dira honi buruz jarduten duten orrialdeak, non irakurtzea bera sufrimendu bihurtzen den.

Akzioa, beduinoen erantzuna, bilduma osatzen duten hurrengo lau liburuetakoren baten etorriko da beharbada. Niri ordea, berrehun bat orrialde falta zaizkit hau bukatzeko eta oraindik ez du tiro bakar batek orrialderik zeharkatu. Lehen aipatu bezala, hitzaurrean irakurritako ideiek eta Munifen bizitzak zinez prometitzen zuten zeozer interesgarriagoa. Besteren baten asmatuko zuen beharbada.

PD: Interneten kritikak bilatu ezkero, liburua klasiko derrigorrezko moduan deskribaturik aurkituko duzue, eta egilea bera, arabiarrarren arteko handienetariko bat. Jakina denez, zenbat buru...

Motorra salgai

Izenburua: Cómo nos venden la moto.

Egileak: Noam Chomsky eta Ignacio Ramonet.

Argitaletxea: Icaria.

Orrialdeak: 102.

Matrix-ko pastilla gorria hartzeko prest, irakurle? Azken finean horixe baita liburu honek proposatzen diguna: gizartea eta honen iritzia molda dezaketen komunikabideak prisma berri baten pean ikustea.

Adostasunaren fabrikatzea, grebak ekiditeko metodo zientifikoak, gizartea beldurtzeko etsaien etengabeko sortzea, ... Michael Mooren filmetan ikusiak ditugun hainbat ideia dira, begi aurrean euki arren sarri ikusten ez ditugunak.

Hamaika buelta eman ostean, aipu batek nire edozein hitzek baino hobeto definituko duela liburua uste dut:

“Se trata de si queremos vivir en una sociedad libre o bajo lo que viene a ser una forma de totalitarismo autoimpuesto, en el que el rebaño desconcertado se encuentra, además marginado, dirigido, amedrentado, sometido a la repetición inconsciente de eslóganes patrióticos, e imbuido de un temor reverencial hacia el líder que le salva de la destrucción, mientras que las masas que han alcanzado un nivel cultural superior marchan a toque de corneta repitiendo aquellos mismos eslóganes que, dentro del propio país, acaban degradados.

Parece que la única alternativa esté en servir a un estado mercenario ejecutor, con la esperanza añadida de que otros vayan a pagar el favor de que les estemos destrozando el mundo. Estas son las opciones a las que hay que hacer frente. Y la respuesta a estas cuestiones está en gran medida en manos de gente como ustedes y yo.”

Eta George Orwell-en baimenaz, Amen.

(Oharra: Argazkiak ez dauka liburuaren azalarekin zerikusirik, gaiarekin ordea, asko)

Zoria-zori (By M. Laboa)

Diotenez, dado bat botatzerakoan honen gain eragiten duten indar guzti-guztiak zehaztu ahalko balira, posible izango litzateke aurretiaz ezagutzea zein den irten beharreko zenbakia. Arrazoizkoa, ez?

Era berean, matematika formula izugarriak erabiliz, eta denbora epe askoz izugarriagoa inbertituta, ezagutu (eta kasuaren arabera aurresan) litezke: Big-bana, bizia sortu zeneko zopa primitiboan zeuden molekulen joera, eta zergatik ez, zelula jakin batzuek izango duten erreakzioa kinada berezi batzuen aurrean.

Gauzak horrela, eta aipatutakoa gure neuronei aplikatuta posible al da gure jokaera predeterminaturik egotea? Izatez, kinada nerbiosoa kargaturiko partikula batzuen araberako korronte elektrikoa besterik ez da. Aurresan ahalko litzateke A indibiduoa Orrua blogean sartuko dela post bat idazteko asmoz 2007.eko irailaren 28an arratsaldeko 17:11tan? Eta non gelditzen da planteamendu guzti hauetan hautamen askea?

Zaude lasai irakurle hori, zorionez, ez dago mundu honetan kalkulu guzti hoiek burutuko dituen ordenagailurik eta efektu praktikoetan, berdina da gure geroa determinaturik ez egotea edo guk determinazio hori ez ezagutzea. Beraz, jarrai ezazu erabakiak aske hartzen, edo... aske zarelako uste (erdi ustela) mantentzen.

(PD: Fisiko, matematiko zein hiru hagineko bidenteak behar ditugu Orruaren geroa aurresateko. Bidali zuen argazki, neurri eta CVa orrua.blogspot.com-era.)

"The Last Throw" irudia Charles Robert Leslierena da eta NYCko "The Metropolitan museum of Art"-en topa dezakezu.

Euskararen Doluminak - Luis Haranburu Altuna

Lehenego eta behin: mea culpa. Badira hilabete pare bat liburu hau bukatu nuela eta aipua idazteko unea atzeratuz ibili naiz une oro. Hain utzirik izan dut Orrua, Ebilio Motinek nire aipu zaharrak erreskatatu behar izan dituela bere navegalia posta - kontu preistorikotik.

Goazen harira: liburu honek ez du aparteko oihartzunik izan. Liburu hau oso gutxi salduko zen ziurrenik. Eta hala ere, euskararen inguruko problematikaren ulermenerako tresna ezinbestekoa bihurtu da gaur egun.

Hasteko, niretzat liburua hain baliotsua egiten duen datua: Haranburu Altuna abertzaletasunaren prismatik kanpo kokatzen da, eta euskararen errealitatearen inguruko gogoetan enfoke hori aurrez - aurre hartzen du. Horrela, gutariko askori dexente nekatzen gaituzten topikazo guztietatik aparte kokatzen du bere burua, bakarti, hizkuntzaren gaineko bere kezkak azaldu eta aztertzeko asmoz.

Postura ausart horretatik, beste edozerren gainetik, autokritika saio latza egiten du idazleak. Autokritika euskaldun moduan, euskararen gaineko topiko eta mito asko bere lekuan jarriz, eta hizkuntza abertzaletasunarekin estu - estu lotuta doanean sortzen diren egoera paradoxiko asko salatuz. Azken batean, euskaldun askok azken urteotan buruan darabilgun ideia orokor hori, alegia, badirudiela dena abertzaletasunaren "pack"ean sartuta ematen digutela euskaldunoi. Duela 30 urteko ikuspegi totalista erromantiko hori, globalizazioaren, micro - auzoen eta ziber - etnien garaian.

Zalantzarik gabe: etorkizunean nondik egin behar dugun aurrera aztertzeko dago oraindik. Atxagaren euskal - auzoa ideia bat izan daiteke. Egingo dugu aurrera, handik edo hemendik, azken mendeetan egin den bezalaxe. Baina bada garaia iraganeko konpleju, zama eta zaborreria ideolojiko guztia arintzen hasteko. Ez du beste inork egingo gure ordez, eta gure hizkuntza formoletan kontserbaturiko errelikia moduan geratzea nahi ez badugu, aurrerapausoak eman behar dira nahi ta nahiez. Nire gomendioa: irakurri liburu hau, edozein abertzalerentzat ere iritzi propioa aberasteko tresna baliagarria da.

Basamortu izugarri hau zeharkatu behar dudalarik kontsolatu egiten nau area aurretiaz zapaldurik dagoela ikusteak. Elkanok eta bere gizonek aspaldi eman zion munduari bira itsasuntziz. Eta Herzog-ek idatzi zuenez, bizitzan beti dago Annapurna bat, honek mendi formarik izan ez arren.

Izatez, gizateri osoak egin du bide hau bera guk baino lehen. Gu ume ginen artean, gazte hasi ziren idazten idazle zenbait, bizitzari buruzko gogoetak pilatzen. Ezagutzen ez zituzten irakurle batzuentzako mapak marrazten. Orain, gu baino metro batzuk aurrerago doaz bizitzaren bidean, hurrengo bihurgune dugun horren ostean zer dagoen jakitun, ezagutzen ez ditugun anai nagusi. Azken finean, denentzako bide berdin-berdina izan ez arren, denok ditugu kezka bera edo antzekoak, “unibertsal” definitu daitezkeenak.

Zahartzen ikusiko ditugu, eta gu zahar garen artean, hiltzen. Edo horrela behar luke. Bizitza ordea, zoritxarrez edo zorionez, ez da lineala. Mila adarreko zuhaitz okerra baizik. Eta zeinek jakin zu baino hogei urte zaharragoa den idazle hori zuhaitz puntara heldu baino lehen, zure adar fina ez ote den apurtuko, oraindik enborretik urrundu ere egin ez zarelarik.

“Norberaren kontabilitatea hiru mila urtez eramaten ez dakien hori, ezjakitun lez gelditzen da ilunpean, eta egunean bakarrik bizi da.” Goethe

Biluzturiko tximinoa

Jatorrizko izenburua: The naked ape.
Egilea: Desmond Morris
Editoriala: Círculo de lectores


   Liburu honetan, Desmond Morris zoologo ingelesak tximino eraldatu moduan aurkezten digu gizakia. Aurrerakuntza teknologiko eta itxurakeri sozialen atzean ezkutatzen den arren, tximino biluzia besterik ez dena, instintoak kontrolatzeko gai izan gabe.

   Harritzea eta aztoratzea zituen helburu nagusi Morrisek liburu hau idatzi zuenean, berak aitortu zuenez. Seguru nago helburua zinez bete zuela gizonak. Izan ere, orain gizakia animali eraldatu lez kontsideratzea nahiko arrunta den arren, ez dut uste idatzi zuen garaian gauzak horren onargarriak zirenik. Kontutan hartu, gaur egun ere gizakiaren eboluzioaren ideia ez dagoela munduko txoko denetan onartua (debekatua askotan), lekuko erlijio korronte nagusiaren aurka baitoa.

   Eztabaida handiko gaiak jorratzen ditu Morrisek, kontserbadore zein liberalenak aztoratuz. Hau da, egile askok ekiditea nahiago zituzten gaiei egiten zien aurre, batez ere sexu arloan: homosexualitatea, adar kontuak, garapen sexuala,... Asko gustatu zaizkit kontu estatistikoak, egia oso ez diren uste dudan arren. Izan ere, sinesgarria al da 50. hamarkadan estatubatuarren %8ak animaliekin harreman sexualak euki izana aitortzea? Hori egin, egiten da baina aitortu ez, joder!!!

   Baliteke, darabiltzan terminotariko asko bazterturik egotea, azaltzen dituen esperimentu zein ideia batzuen eran. Hala ere, interesgarri dira eta gizakiaren historia ebolutiboan zein etologian sakondu nahi duen edozeinentzat abiapuntu on bat. Ikuspuntu kritiko bat erabiliz, hausnarketa interesgarrietara eramango gaituen liburua. Aspaldiko edizio bat da nik irakurri dudan hau, dena den ez dut aldaketa handirik aurkitu edizio berriagoetan.

   Liburuaren puntu goren moduan, egiten dituen esperimentu interesgarriak eta lantzen diren gaien eztabaidagarritasuna azpimarratuko nituzke.

 Enkulakabras©

Urregilearen Orduak

Urregilearen Orduak

Pako Aristi

1998 Erein.



Gazte gaztetatik argitaratzen hasi zan Pako Aristi, eta nabaria da sormen inkontinentzi horrek askotan mesederik ez diola egin. Bere emaria ugaria eta irregularra da, ekarpen interesgarrien artean ahazteko moduko pasarteak ere aurkitzen ditugularik.
Nahiz eta azken urteotan bere emaria askosaz neurrikoagoa eta zehatzagoa izan den, badirudi publikoak autore hau Kcapporen imajineria pseudopornografikoarekin edota “16 paisa eta paralitiko bat” ipuinarekin lotzen duela, bere heldu aroko obra aipagarrienei bizkarra emateraino.

Duda barik azken hauen artean sartu beharko genuke Urregilearen Orduak, niri hein handi batean Atxagaren “Soinujolearen Semea”-ren planteamendua gogorarazi didana: Pakok liburu honetan ordurarteko lanetan mamitu dituen hainbat gairi beste buelta bat emon eta “nobelatzar” forman aurkezten dizkigu.

Hasieratik argi geratzen da ez dela nobela irakurterraza. Ezta sikua ere, baina beronen funtzionamendua ulertzera iristea larregitxo izan daiteke irakurle alferrenentzat. Izan be, zati eta plano desberdin ugari dituen nobela hau ardatz sinple batetik abiatzen da benetako nobela “korala” bihurtu arte. Berez, Fermin eta Luisak elkar ezagutzen duten egun baten 24 orduak dira elaberriaren oinarria. Irinbeltzagan dagoen taberna herrikoi baten jabea da Fermin, eta itsasadarraren bestaldeko Hendrixtown hiriko Pub baten arduraduna Luisa. Bi protagonistek eguna eta gaua konpartituko dituzte, bakoitzari dagokion denbora eta espazioan: egunak Irinbeltzagan bizirik dirauten mundu zaharrarekiko erroak erakutsiko deuskuz, Hendrixtown-go gauak mundu modernoaren ezaugarri eta paradoxak plazaratuko dituen bitartean.

Guzti hori posible izan dadin, nobela pertsonai ugariz hornituta ageri zaigu, batez ere herriari dagokionean: Leon Marty apaiz xelebrea, Istillaga anaiak, beronen ama Isidora, Bixkitturri agurea, Nemesio Irusta… pertsonai guzti hauek antzinako mundu horren (bai, gure aitite – amamek ezagutu ebenaren) azpegi ezberdinak erakusten deuskuez: denboraren ulermena, naturarekiko hartuemonak, lana, auzo – bizitza… Guzti hori, hein handi batean, Kuku Arri tabernan Ferminek biziko dituen tertulia eta eztabaida ugarietan mamituko da.

Bestalde, Luisak eta Ferminek gauera egingo dute salto nobelaren bigarren zatian, mundu zaharra gaur egungo gizarteagatik aldatuz. Puntu honetan pertsonaiak murriztu eta berauetan sakontasun gehiagoz haztatuko dau Aristik: bikote nagusiaz gain Yolo eta Dylanek osatutako bikote homoseksuala eta Itxaso eta Asier institutuko bikotearen harremana agertuko zaizikugu modu retrospektiboan. Beraz, bigarren zati honek gaur egungo giza – harremanen gaiari heltzen dio bete – betean, aurrekoan jorratutakoa guztiz alboratu barik ordea (interesgarriak benetan Kandido Mierrek bertsolaritzaren inguruan emondako azalpenak).

Duda barik, Aristiren gainontzeko elaberriak baino pertsonalagoa da Urregilearen Orduak. Aristi heldua Fermin tabernariaren azalean islatuta dakusagu, (nik behintzat liburua irakurtzerakoan Aristi bera irudikatzen nuen barra atzean edota Luisarekin filosofatzen) baina Asier mutil gazteak Pakoren iraganetik ere edaten du. Beronekin Azpeitiko institutuko mutil ha irudikatzea erraza da, bi nesken arteko amodioak erdibituta: bata, erromantikoa, gutun eta poesiek bazkatutakoa; eta bestea lizuna, hormonen indarrak bideratutako harreman fisikoa.

Estilo aldetik Aristik ahalegin handia egiten dau, bai testuaren egituraketa aldetik, idazketa taxutzerako orduan edota hizkeraren erabileran. Erregistro arras ezberdinak tartekatzen ditu, gazte gipuzkoarren berbakera “guay”-etik hasita (“hi tio, ez haiz batere enroskatzen peñarekin!”) baserritar zaharren hizkera aberatseraino. Egia esan, batzutan zenbait exhibizio estilistiko soberan leudekeen sentsazioa ere ematen du, baina nolanahi nobela beraren izaera konplexuak (ez kapritxo soilak) bultzatzen du hortara Aristi.

Obra honekin “baraja apurtu” gura izan zuen Pakok, ur handitan sartu modernitatea, denboraren iragaitea, giza harremanak, euskal herriaren egoera (ez dira gitxi institutuko greben inguruko asanbladak)... guztia elaberri bakar batean bilduz.
Egia esan, liburua hori erdiesteko bidean geratu zan: ona, duda barik, baina “oso ona “ bihurtzeko zeozer falta zitzaiola. Agian ur handiegitan sartu izana leporatu behar zaio autoreari, margoztu nahi zuen koadro bikaina zirriborro bukatugabe ugarirekin utzi izana. Zer eskatu ostera? Konkrezio handiagoa? Sinpletasun gehiago? Batek daki... posible da buruan zeukan guztia idazteko modurik orekatuena izatea “Urregilearen Orduak”.

Dana dala, nire ustez, liburu honen izaera irekia, inperfektoa, bukatugabea… elementu positibotzat ere hartu daiteke. Irakurlea idazleak uzten dituen zirrikituak betetzera derrigortuta dago, elaberriaren irakurketari bere iritzi eta sentipenak gehituz. Zentzu honetan, irakurle orok bere errealitatearekiko heldulekuren bat aurkituko dau obra honetan: nerabeak, bizitzako errespontsabilitateetan murgiltzen ari den gazteak, heldu aroan sartzen ari den “ez – hain - gazteak”… guztiek atarako diote zeozer positiboa “urregilearen orduak” nobela gomendagarri honi.

98ko Durangoko azokan sinatutako alea duen zerbitzari hau baieztapen horren lekuko izan daiteke.

Y Ole! (Posted by Bruno)

Kontsumoari kaña!! (425 k.a.)

Urrunera begiratzen dut, nire lurretara. Bakeaz maitemindurik, hiriak izutzen nau eta herrimina sentitzen dut. Herriak ez baitit sekula horrelakorik esan: "ikatza, ozpina edota olioa eros ezazu", "erosi" hitza ez baitzuen ezagutzen, denetarik ematen baitzidan, "erosi" betiko leloarekin ibili beharrean.

Diceopolis pertsonaiaren hitzak, Aristofanes-en "Akarnatarrak" lanean.

Irudian, Aristofanes bera.

Canis lupus

Antes veía las orejas al lobo.

Ahora veo al lobo.

300.000 Km/s

Izenburua: La velocidad de la luz.
Egilea: Javier Cercas.
Argitaletxea: Tusquets.
Orrialdeak: 305.

Zinemaraturiko “Soldados de Salamina” liburuaren egilea dugu Javier Cercas. Illinois zein Gironako unibertsitateetan irakasle aritu da eta “El Pais” egunkarian irakurgai izan dira berak sorturiko zutabeak.

Badu nobela honek Salaminakoarekin zerikusirik, adibidez, gerra eta honen ondorioak izango dira gai guztien arteko batzuk. Eta protagonista protoidazle edo literatura irakasle den gaztea da.

Liburu honetan idazle izan nahi duen gazte bat EEBBtara abiatuko da irakasle laguntzaile postu bat betetzera. Bertan, Rodney Falk ezagutuko du, misterio kutsu batez inguraturiko Vietnamgo beteranoa eta Hemingway zalea. Rodneyren zakarkeri, isolamendu eta berezitasunak gainditu eta gero, lagun egingo dira biak. Eta irakurgai duzun hau, adiskidetasun horri buruzko eleberria da, baita gaizkia eta errua ere lantzen dituena, Vietnamgo gerra hura eta geroko zenbait gertakari oinarritzat hartuta.

Egiturari dagokionez, liburuaren dentsitatea nabarmendu beharra dago. Eskerrak edizio honen letraren handiari, izan ere, ugariak dira puntu ta aparterik gabeko pasarteak eta lerro askotako esaldiak. Ez dut honekin esan nahi aspergarria denik, baizik eta batzutan nekagarria izan daitekeela irakurketa. Honi, liburuak lau kapitulu bakarrik izatea gehitu behar zaio. Dena den, azken honek liburuaren “ezin uztea” dakar batzutan, ez baitago kapitulua amaitu ta geroko atsedenik.

Azpimarratzekoa da Rodney Falk pertsonaiaren indarra, bera bihurtzen baita hein baten pertsonaia nagusi. Irakurleak honi buruz duen pertzepzioa bilakatu egingo da kapituluetan zehar, liburuaren estiloa bera bilakatuko den eran, alaitasunetik seriotasunera pasatuz, pertsonak heldutzen doazen heinean.

Beste puntu batzuk aipatzearren, Vietnamgo deskribapen urriak nabarmenduko nituzke, non nik uste, idazlea jende gehienak pelikuletatik duen informazio bisualaz baliatzen den, guzti hori ekiditeko. Kontutan hartzekoa ere, eleberriari darion errealismoa, irakurlea guztiaren egiazkotasuna zalantzan jartzera bultzatuko duena. Honetaz baliatuta bere aurreko eleberri baten propaganda eginen du.

On egin,

Sua falta zaigu - Katixa Agirre

Bada hilabete inguru Katixa Agirreren ipuin bilduma bukatu nuela, eta jakina da zelangoa dan langabearen bizimodua: egunena zehar dozenakao arrazoi agertzen dira egin beharreko horri adarretatik ez heltzeko.

Azkenik, nire burua serioski derrigortu dot pantalla aurrean jezarri eta teklei eragiteko.

Zer esan neska arabar honen lehen lanaz? Ba orohar gizakien arteko harremanaz hitzegiten duela, baina konkretuki gaztaroaren prisma erabiliz horretarako. Gaztaroa modu nahiko zabalean ulertuta, lehen zigarroa probatu guran dabilen nerabetik hasita "hogeitaka" urte eukita mundu helduaren barrunbeetan galduta dabilzen gazteak aurkitzen baitira.

Esan liteke ipuinek halako continuum bat osatzen dutela, nerabe biren bizipenetatik hasita gizon heldu konformistaren perspektibarekin bukatzen baitu autoreak azken ipuinean. Eta egia esan, niri azken aldeko ipuinak izan dira gehien guztatu zaizkidanak. Nagusiak egiten ari garelako izango da agian, gizon burusoil potoloa neska nerabea baino hurbilago senitzten hasi garelako edo....

Lehen hiru ipuinak iruditu zaizkit flojoenak, eta amaierakoak ostera indartsuenak eta hobetoen idatzitakoak. Estiloa, zer esanik ez, nahiko soila da hizkerari dagokionez, baina landua elementuen erabileran eta umorezko egoeren planteamenduan.

Finean, lan interesgarria da Sua falta zaigu. Soberan dago esatea ez garela Kixote batetaz ari, baina idazleak badaki bere argumenuak modu egokian erabiltzen irakurlea gehiagoren beharraz uzteko. Nabari da Gidoigintza eta Publizitatearen alorrean dela aditua Agirre andereñoa...

Zoririk ez

Izenburua: Sin Destino. (Sorstalanság)

Egilea: Imre Kertész.

Argitaletxea: Acantilado.

Orrialdeak: 264.

2002. urtean nobel saria jaso zuen Imre Kertész-ek, bere obran "historiaren arbitrarietate basatiaren aurkako indibiduoaren esperientzia hauskorra” adierazteagatik (!!).
Sinopsiak XX. mendeko maisulantzat jotzen du liburua bera. Ez nuke nik horrenbeste esango, nire bagaje literarioa ez baita hori epaitzerainokoa. Ziurtatu dezakedana da aspaldiko partez liburu honek “engantxatu” egin nauela.

Liburuan hamabost urteko gazte hungariar baten istorioa kontatzen zaigu, bigarren mundu gerran kontzentrazio gune batean preso egongo dena judua izateagatik. Denok ikutuko gaitu liburuak seguru asko, jakinda egilea bera, leku haietan bertan preso egon zela denbora luzez. Deskribapen zehatzek (eta aurretik ikusita dauzkagun irudiek) bertan bageunde lez ikusaraziko dizkigute eszenarioak.
Kertész-ek larregizko sentimentalismoa egozten dio Spielbergi “Schindlerren zerrenda” egitean, eta liburu honetan kontrakoa nabaritzen da. Hau da, sentimentalismoari ihes egin nahian ia narradore urrun bihurtzen dela protagonista (esan zitzakeen denak kontutan hartuta noski).

Puntu negatibo moduan, pertsonaia nagusiaren inozotasuna nabarmenduko nuke. Zerikusia edukiko du ere ikusitako dokumentalek eta irakurritakoek nire ikuspuntua lar alboratua edukitzea, baina ez dut oso normala ikusten hamabost urte eukinda, gerra egoeran, pertsonaiak ez duela batere gogoetarik egiten (judua izatearen arazoaz ez bada). Nik zazpi edo zortzi urte jarriko nizkioke, besterik ez. Mutila amaordearekin zein aitarekin ia oroitu gabe Alemaniara lanera doa, bagoi baten lau egunez irten gabe egongo da, urik edan gabe edukiko dituzte eta oraindik ez du ezerren susmoa hartuko, presoz jantzita egon arte. Arraroa egin zait ere, denbora luzez preso egon arren, gutxitan (inoiz ez bada) aipatuko dituela familiakoak zein hasierako neska laguna.

Hala ere, irakurleak badu kontzentrazio guneen eta tximinien berri, eta horrek, ekidiezina den patu horrek, larritasun antzeko sentsazioa sortzen du, protagonistaren “itsutasuna” kontutan hartuta. Urtzi Urrutikoetxea liburuaren euskerazko bertsioko itzultzaileak esan zuenez, “Mutikoari zaplaztekoa emateko gogoa ematen du batzuetan... Alemanak jende langile eta zintzotzat ditu, eta langile eta zintzo izanez gero bera ere norbait izatera iritsiko dela uste dut beti”

Dena den, liburua ez da autobiografikoa, horren ikutuak izan arren. Hau da, ez da Kertész pertsonaiarekin aldioro alderatu behar.

Egileari elkarrizketak eta nobel saria:

http://www.elpais.es/suplementos/domingo/20010311/entrevista.html

http://www.mpmr.org/cultura/kertesz.htm

http://nobelprize.org/literature/laureates/2002/

Las cosas que pasan a espectadores como Ud.

Izenburua: True tales of American life.

Editorea: Paul Auster.

Argitaletxea: Faber and Faber.

Orrialdeak: 480.

1999.ean, astero NPR irratian istorioren bat kontatzeko proposamena egin zioten Paul Austerri. Honen emazteak ordea, senarra lanez lepo ikusita, ideia hobea izan zuen. Zergatik ez herritarrei eman euren istorio pertsonala argitaratzeko aukera?

Liburu hau, irratian irakurri ziren istorio haien guztien antologia da, Austerrek 4000 gutunetik gorako multzotik aukeraturikoa. Amodioa, heriotza, umorea... bezalako kategoriatan banatuta 179 istorio “benetako” irakur ditzakegu, eguneroko pertsona normalek, galtzaileek, herritar xumeek kontatuta.

Liburua egiterako orduan Austerri gehien interesatzen zitzaizkion istorioak, munduari buruzko gure itxaropenei desafio egiten zietenak ziren, gure bizitzetan eragina duten indar misteriotsuei buruzko anekdotak. Istorio denak egiazkoak diren? Auskalo. Egia den bakarra zera da, istorio orok errealitatea duela oinarri, eta liburu honetako askok “zerbait” sentiaraziko digutela.

Enjoy your meal!

Quan entren les barques

Izenburua: A peu pel País Basc.
Egilea: Josep M. Espinàs.
Orrialdeak: 197
Argitaletxea: La Campana.

80 urte bete berri ditu Josep M. Espinàs kazetari katalanak. Eta edadeak nola ez, eragin nabarmena du jorratzen dituen lanetan eta darabilen estiloan. Ez bilatu beraz, sexu, droga ta rokanrrolik liburu honetan. Kontrara, lasaitasunaz zein bizitzako gauza sinpleenez gozatzera gonbidatuko gaitu Bartzelonako idazleak.

1956.ean “A peu pel Pallars i la Vall d’Aran”ekin hasi eta tankera berdineko hamazortzi liburu idatzi ditu orain arte. Hauek, oinez eginiko bidaien kronika sinple eta irakurterrazak dira. Honek ordea, ez du idazlearen elegantzia eta ofizioa ezkutatzen. Gogoetak ez du hitz lerro amaigabeen laguntzarik behar, irudi bat sinpleki deskribatzeaz nahiko da. Eta Espinàsek badaki zein irudi aukeratu.

Ibilaldia Elorriotik Lekeitiora luzatzen da, Sebastià bere lagunaren laguntzaz zortziren bat egunetan burutzen duelarik. Azken egunetan, Isabel bere editorea eta honen senarra batuko zaizkie. Jende xelebrea eta gure inguru hurbileko lekuak ezagutuko ditu bikoteak. Hori bai, katalanek ohitura duten lez, euskaldun den edozer/edozeinen idealizaziorako joera du sarri, Katalunian egoera txarragoa den komentzimenduaz. Eta goraipamenaz gabiltzalarik, antzeko zeozer gertatzen zaio edadeko emakumeekin: elegantzia, edukazioa ta egoten jakitea izugarri miresten ditu egileak.

Estresatuta eta nahastuta bazabiltza, hau da egin beharreko aukera. Espinàsek bidai lasaigarri eta atsegin baten gidatuko zaitu, eta beharbada, gauza txiki eta sinpleen bidez begiak ireki.

“No aspiro pas a fer turisme de platja ni a buscar cargols. Les millors experiències del caminant –de l’escriptor?- són veure allò que no es pensava veure, descobrir que no hi ha models de satisfacció previsibles.”

COLA - Irvine Welsh

Azken iruzkinetako "anagramitis" larria onartzen dot, eta orain mesanotxean ditudan bizpahiru liburuekin letren errepublika (bananero) honetara aniztasun pixka bat sartuko dodalakoan nago (euskalduna eta emakumezkoa, txo!).

Dena den, azken anagramada bat jaurti beharrean aurkitzen naz. Izan ere, duela aste dexente bukatu neban Irvine Welsh-en Cola, eta beronen gaineko iruzkina egiteke neukan oraindik.

Egia esan, azkenaldian faltan somatu izan dodan engantxe maila aurkitu neban Cola-ren pasarte batzuetan. Danok ezagutzen dogu Trainspotting-en autorearen estiloa: zuzena, gardena, kaletarra, zikina, droga, sexua eta britainiar bizitzako hainbat ugerren presentzia nabarmenarekin.

Pseudo - Bukowskiz kokoteraino gaudela nabarmena den arren, Welshek atentzioa bereganatzea lortzen du Edinburgoko auzo txiro bateko lau lagun hauen istorioarekin. Gaztarotik helduarorako abenturak kontatzen ditu, eta zelan zer berezi batek (halako Glue mistoriotsu batek alegia) beraien arteko batasuna mantentzen duela urteen eta jazoeren gainetik.

Literatura soziolojikoa, literatura autobiografikoa hein handi batean, eta nerabezaroa bizi izan dogun edonor identifikatuta sentituko gara liburuko hainbat pasarterikin. Izan ere, garai horri ematen dion tratamendua da interesgarriena nire ustez. Nerabe garaiaren noraeza eta ingurukoen baldintzapenak ederto islatzen ditu hooliganismo, juerga, botila apurtu eta lehen txortaldien bitartez. Pasarte horietan nobelak engantxe gaitasun handia dauka.

Urteak eta pasarteak aurrera joan ahala Welsh-ek fuellea galtzen du, batez ere Oktoberfest delakoari dagozkion kapituluetan, ia apurtxo bat aspertzeraino. Hala ere, amaieran tentsio narratiboa eta, batez ere, intentsitate emozionala berreskuratzen ditu kontaketa modu egokian borobilduz.

Halan ba, mota honetako literatura gustuko dutenentzat lan gomendagarria da honako hau.

Los Detectives Salvajes - Roberto Bolaño

Ezohikoa eta ederra benetan irakurri berri dodan nobela hau. Agian inoiz ikusi dodan nobelarik enigmatiko eta arraroena. Gorputzean halako sentsazio arraro bat itzi deust, sortzen deutsun ezinegona eta bere irakurketaren gozamenaren arteko nahasketa bat...

Nonbaitetik hastearren, igartzen da idazleak ez dauela perspektiba eroso eta liriko batetatik idazten. Izan ere, Roberto Bolaño-taz dakidan apurrak idazle “destroyer” eta bohemioaren figura dakarkit gogora. Txiletarra jaiotzez, harat honat ibili zan Espainian finkatu arte. Era guztietako lanetan aritu ta gero, bere bizitzako azken urteetan nolabaiteko errekonozimendua izan zuen, bere lanik onenak sasoi horretan argitaratu zituelarik. Dena den, garai on honek ez zuen askorik iraun, 2003an hil baitzen artean berrogeitapiku urte zituela. Los Detectives Salvajes, bere lehen lan handiaren argitalpenetik 5 urte besterik ez ziren pasatu.

Nobela honetan Arturo Belano (nolabait esatearren Roberto Bolaño beraren alter egoa dena) eta Ulises Lima poeten andantzak eta mudantzak kontatzen dira. 70garren hamarkadaren erdialdera Mexico DFn daude, “real visceralismo” deritzon literatur mugimenduaren buru bezala, harik eta Cesarea Tinajero poeta misteriotsuaren gainean ikertzen hasten diren arte. Bere bila abiatzen dira Sonorako deserturantz, bertan zer topatuko duten jakin barik. Kontua da deserturako bidai horren ondorioz nomada bizimodu bati hasiera emango diotela, eta nobelan zehar hurrengo 20 urteak kontatzen dira, non Belano eta Limaren bidaia Israel, Espainia, Suitza, Paris, Nicaragua edota Sierra Leona moduko tokietatik pasatuko den.

Pasarte bakoitza, denbora eta toki konkretuetan kokatua, pertsonai desberdinek kontatzen dute. Ulises edo Arturo ezagutu zuten pertsonak, agian bere aurreko ezertxo ere ezagutzen ez zutenak, baina aste edo hilabete batzuetako pieza bat ematen dutenak bidai handi horren puzzlea osatzeko lanean. Gainera, kontalari hauek protagonistak ezagutu zituzteneko garaiak eta beraien egoera pertsonalak ere plazaratzen dituzte, kasu batzuetan Belano eta Lima baino interesgarriagoak bihurtuz. Adibidez, niri izugarri gustatu jat Xose Lendoiro galiziar abokatuaren pasartea, momentu horretan nobela orduko 100km.tik 250era pasatu izan balitz moduan. Afrikako pasarteak kontatzen dituen argazkilariarenak ere badute halako zera berezi bat...

Bolaño anbiguotasun eta subjetibotasunean oso eroso sentitzen da, eta askotan kontakizuna muga naif edo absurdoetara hurreratzen duen arren, beti dago ukitu bitalista edo esentzialista bat kontakizunarekin harremanetan mantentzen zaituena. Ez dakit ondo azaldu ete dodan. Nobela irakurtzen dozun bitartean, baliteke momentu batzuetan apur bat galduta sentitzea, baina hala ere irakurtzen dozuna barreneraino heltzen da zuzen – zuzen. Noski, Bolaño petsonaia abaniko zabal horretaz baliatzen da bizitzaren aurreko jarrera eta iritzi mordoa azaltzeko... anabasa zorrotz bezain iradokitzailea sortuz.

Nobela luzetxoa da, baina nire ustez benetan merezi duten horietakoa. Are gehiago: irakurketa bat baino gehiago behar duten liburu horietakoa dela esango nuke. Baina uste dot bigarren buelta bat emon baino lehenago Bolañok bizitzan idatzi zuen azkeneako nobelarekin ausartuko nazela: 2666.