Xuan Bello
Espainiar estatuko hizkuntza „periferikoak“ hiru direla saldu izan deuskue beti, gutxituak (bueno, edo ez hain gutxituak) izanik ere nolabaiteko indar soziala duten Katalana, Euskera eta Galegoa. Baina zezen narruaren zimurretan apur bat aztaka ibili ezkero, agertuko jakuz erromantze baztertu batzuk, hizkuntza mapetan be agertzen ez direnak, jadanik hiztun urri batzuen ahots nekatu eta zaharretan bakarrik aurki daitezkeenak. Aragoiera, Aranera, Montañesa eta... zelan ez, bable edo Asturiera izango lirateke hizkuntza horiek.
Asturieraz idatzi zuen lan orijinala Xuan Bellok, bere ama hizkuntzan. Tituloa ez da nobela bat iradokitzen dabenetarikoa, eta horrela da izan ere: ohiko jeneroek ez dabe lan honen etiketa izateko balio. Esan daiteke historia herrikoia jorratzen duen liburu baten aurrean gagozala, izan be Paniceiros bere jaioterria ardatz bezala hartuta Bellok unibertsalak diren gaiak lantzen dituelako herri – ikuskera batetik abiatuta.
Liburuaren zentzua ulertzeko lehen pasartean Bellok azaltzen duen umetako gertaera ulertu behar da. Oso luzea ez danez, lerrootara ekarriko dot: antza, Xuan gaztetxoak Paniceiros inguruko zelai baten hilzorian zegoen txakur kaskar bat ikusi eban, eta etxera abiatu zan korrika otsoa ikusi zuela esanez. Etxeko gizonek, hainbeste kalte eragindako animalia hurbil zegoela ikustean eskopetak hartu, eta umeak gidaturik piztiaren bila abiatu ziran. Zelai haretara heltzerakoan, zelako harridura lehengo txakurra hilik topatu zutenean, bizkarrean zauri ikaragarriak zituela, otsoaren hozkadak besterik ezin zitezkeenak izan… Xuanek berak asmatutako guzurraren eraginez!
Adibide honekin Bellok guzurraren balioa goraipatzen du, herri kultura zaharrean guzurrak edo fantasiak egiak baino balio erreal handiagoa baitzuen. „Ilargia hildakoen ispilua edo katu baltzak bertatik edan ohi duen esne platerra dela ikasi gendunok bizitza zoriontsuagoa euki dugu astronomo edota gainerako zientzialariek baino“... Ahor, lan honen errotzat hartu geinkean jarrera pertsonala.
Esan bezala, ez dau egitura estandarrik jarraitzen liburuak. Kapitulu bakoitzean Bellok benetako gertaerak, umetako oritzapen lausoak, aitite – amamen ahotik entzundako kontuak, harira datozen ipuin ezagunen bertsioak edota poesiak plazaratzen deuskuz, nahiko neurtua dan nahas - mahasean. Paniceirosek sinbolizatzen duen mundu zaharra da gogoeta desberdinetarako atea, eta gogoeta horreetan sakontzeko tresna jaioterriaren inguruan biltzen diren kontu eta gainontzeko pasadizo horiek.
Hizkuntza gutxituek bizi duten paradoxaz, gerra zibilaz, gazteen iniziazioaz, kultura herrikoiaren balioaz, oroimenaz… idazten dau Bellok lan honetan. Atxagaren Obabakoak-egaz antzekotasun puntu kontsideragarri bat duela esan daiteke, baina Bernardoren Obaba metaliteraturaren bitartez mundu osora barreiaturik ikusten bagenuen, Belloren Paniceiros higiezin, munduaren ardatz bezala mantentzen dan metafora bat da. Paniceirosetik,Tineoko kontzejuko beste herrietatik edo gehien jota Asturiasetik urten gabe mantentzen da autorea, eta bertoko jazoera eta pentsakeretan aurkitzen ditu klabe unibertsalak.
Badago momenturen bat liburuak indarra edo interesa galtzen duena, baina orokorrean gozamenerako pasarte ugari biltzen ditu Bellok: hartzaren ehizaren ipuina (liburuan idatzitakoaren arabera berari gertatu zitzaiona, baina otsoarekin gertatutakoa ikusita batek daki egia ote dan), bere birraititaren inguruko kontuak, sentsibilitate bereziz idatzitako poema laburrak, ihauterietakoa bezalako umetako pasarteak, mundu zahar horretako pertsonai ugariren aurkezpenak (Ros epotxa, karlista zaharra, Capote mozkorra…)... kutxa zahar baten bilatzen ibiltzearen antzerakoa da liburu honen irakurketa, ziur hauts artean garai bateko bitxiekin topo egiteko aukera izango dozuela.
Hortaz, ez eukin zalantzarik esku artera liburu hau heltzen bajatzue. Murgildu Paniceiroseko Historia Unibertsalean, fikziozko historia honek benetakoak baino indartsuago astinduko baiteutsuez barrenak...
