Zoria-zori (By M. Laboa)

Diotenez, dado bat botatzerakoan honen gain eragiten duten indar guzti-guztiak zehaztu ahalko balira, posible izango litzateke aurretiaz ezagutzea zein den irten beharreko zenbakia. Arrazoizkoa, ez?

Era berean, matematika formula izugarriak erabiliz, eta denbora epe askoz izugarriagoa inbertituta, ezagutu (eta kasuaren arabera aurresan) litezke: Big-bana, bizia sortu zeneko zopa primitiboan zeuden molekulen joera, eta zergatik ez, zelula jakin batzuek izango duten erreakzioa kinada berezi batzuen aurrean.

Gauzak horrela, eta aipatutakoa gure neuronei aplikatuta posible al da gure jokaera predeterminaturik egotea? Izatez, kinada nerbiosoa kargaturiko partikula batzuen araberako korronte elektrikoa besterik ez da. Aurresan ahalko litzateke A indibiduoa Orrua blogean sartuko dela post bat idazteko asmoz 2007.eko irailaren 28an arratsaldeko 17:11tan? Eta non gelditzen da planteamendu guzti hauetan hautamen askea?

Zaude lasai irakurle hori, zorionez, ez dago mundu honetan kalkulu guzti hoiek burutuko dituen ordenagailurik eta efektu praktikoetan, berdina da gure geroa determinaturik ez egotea edo guk determinazio hori ez ezagutzea. Beraz, jarrai ezazu erabakiak aske hartzen, edo... aske zarelako uste (erdi ustela) mantentzen.

(PD: Fisiko, matematiko zein hiru hagineko bidenteak behar ditugu Orruaren geroa aurresateko. Bidali zuen argazki, neurri eta CVa orrua.blogspot.com-era.)

"The Last Throw" irudia Charles Robert Leslierena da eta NYCko "The Metropolitan museum of Art"-en topa dezakezu.

Euskararen Doluminak - Luis Haranburu Altuna

Lehenego eta behin: mea culpa. Badira hilabete pare bat liburu hau bukatu nuela eta aipua idazteko unea atzeratuz ibili naiz une oro. Hain utzirik izan dut Orrua, Ebilio Motinek nire aipu zaharrak erreskatatu behar izan dituela bere navegalia posta - kontu preistorikotik.

Goazen harira: liburu honek ez du aparteko oihartzunik izan. Liburu hau oso gutxi salduko zen ziurrenik. Eta hala ere, euskararen inguruko problematikaren ulermenerako tresna ezinbestekoa bihurtu da gaur egun.

Hasteko, niretzat liburua hain baliotsua egiten duen datua: Haranburu Altuna abertzaletasunaren prismatik kanpo kokatzen da, eta euskararen errealitatearen inguruko gogoetan enfoke hori aurrez - aurre hartzen du. Horrela, gutariko askori dexente nekatzen gaituzten topikazo guztietatik aparte kokatzen du bere burua, bakarti, hizkuntzaren gaineko bere kezkak azaldu eta aztertzeko asmoz.

Postura ausart horretatik, beste edozerren gainetik, autokritika saio latza egiten du idazleak. Autokritika euskaldun moduan, euskararen gaineko topiko eta mito asko bere lekuan jarriz, eta hizkuntza abertzaletasunarekin estu - estu lotuta doanean sortzen diren egoera paradoxiko asko salatuz. Azken batean, euskaldun askok azken urteotan buruan darabilgun ideia orokor hori, alegia, badirudiela dena abertzaletasunaren "pack"ean sartuta ematen digutela euskaldunoi. Duela 30 urteko ikuspegi totalista erromantiko hori, globalizazioaren, micro - auzoen eta ziber - etnien garaian.

Zalantzarik gabe: etorkizunean nondik egin behar dugun aurrera aztertzeko dago oraindik. Atxagaren euskal - auzoa ideia bat izan daiteke. Egingo dugu aurrera, handik edo hemendik, azken mendeetan egin den bezalaxe. Baina bada garaia iraganeko konpleju, zama eta zaborreria ideolojiko guztia arintzen hasteko. Ez du beste inork egingo gure ordez, eta gure hizkuntza formoletan kontserbaturiko errelikia moduan geratzea nahi ez badugu, aurrerapausoak eman behar dira nahi ta nahiez. Nire gomendioa: irakurri liburu hau, edozein abertzalerentzat ere iritzi propioa aberasteko tresna baliagarria da.

Basamortu izugarri hau zeharkatu behar dudalarik kontsolatu egiten nau area aurretiaz zapaldurik dagoela ikusteak. Elkanok eta bere gizonek aspaldi eman zion munduari bira itsasuntziz. Eta Herzog-ek idatzi zuenez, bizitzan beti dago Annapurna bat, honek mendi formarik izan ez arren.

Izatez, gizateri osoak egin du bide hau bera guk baino lehen. Gu ume ginen artean, gazte hasi ziren idazten idazle zenbait, bizitzari buruzko gogoetak pilatzen. Ezagutzen ez zituzten irakurle batzuentzako mapak marrazten. Orain, gu baino metro batzuk aurrerago doaz bizitzaren bidean, hurrengo bihurgune dugun horren ostean zer dagoen jakitun, ezagutzen ez ditugun anai nagusi. Azken finean, denentzako bide berdin-berdina izan ez arren, denok ditugu kezka bera edo antzekoak, “unibertsal” definitu daitezkeenak.

Zahartzen ikusiko ditugu, eta gu zahar garen artean, hiltzen. Edo horrela behar luke. Bizitza ordea, zoritxarrez edo zorionez, ez da lineala. Mila adarreko zuhaitz okerra baizik. Eta zeinek jakin zu baino hogei urte zaharragoa den idazle hori zuhaitz puntara heldu baino lehen, zure adar fina ez ote den apurtuko, oraindik enborretik urrundu ere egin ez zarelarik.

“Norberaren kontabilitatea hiru mila urtez eramaten ez dakien hori, ezjakitun lez gelditzen da ilunpean, eta egunean bakarrik bizi da.” Goethe

Biluzturiko tximinoa

Jatorrizko izenburua: The naked ape.
Egilea: Desmond Morris
Editoriala: Círculo de lectores


   Liburu honetan, Desmond Morris zoologo ingelesak tximino eraldatu moduan aurkezten digu gizakia. Aurrerakuntza teknologiko eta itxurakeri sozialen atzean ezkutatzen den arren, tximino biluzia besterik ez dena, instintoak kontrolatzeko gai izan gabe.

   Harritzea eta aztoratzea zituen helburu nagusi Morrisek liburu hau idatzi zuenean, berak aitortu zuenez. Seguru nago helburua zinez bete zuela gizonak. Izan ere, orain gizakia animali eraldatu lez kontsideratzea nahiko arrunta den arren, ez dut uste idatzi zuen garaian gauzak horren onargarriak zirenik. Kontutan hartu, gaur egun ere gizakiaren eboluzioaren ideia ez dagoela munduko txoko denetan onartua (debekatua askotan), lekuko erlijio korronte nagusiaren aurka baitoa.

   Eztabaida handiko gaiak jorratzen ditu Morrisek, kontserbadore zein liberalenak aztoratuz. Hau da, egile askok ekiditea nahiago zituzten gaiei egiten zien aurre, batez ere sexu arloan: homosexualitatea, adar kontuak, garapen sexuala,... Asko gustatu zaizkit kontu estatistikoak, egia oso ez diren uste dudan arren. Izan ere, sinesgarria al da 50. hamarkadan estatubatuarren %8ak animaliekin harreman sexualak euki izana aitortzea? Hori egin, egiten da baina aitortu ez, joder!!!

   Baliteke, darabiltzan terminotariko asko bazterturik egotea, azaltzen dituen esperimentu zein ideia batzuen eran. Hala ere, interesgarri dira eta gizakiaren historia ebolutiboan zein etologian sakondu nahi duen edozeinentzat abiapuntu on bat. Ikuspuntu kritiko bat erabiliz, hausnarketa interesgarrietara eramango gaituen liburua. Aspaldiko edizio bat da nik irakurri dudan hau, dena den ez dut aldaketa handirik aurkitu edizio berriagoetan.

   Liburuaren puntu goren moduan, egiten dituen esperimentu interesgarriak eta lantzen diren gaien eztabaidagarritasuna azpimarratuko nituzke.

 Enkulakabras©

Urregilearen Orduak

Urregilearen Orduak

Pako Aristi

1998 Erein.



Gazte gaztetatik argitaratzen hasi zan Pako Aristi, eta nabaria da sormen inkontinentzi horrek askotan mesederik ez diola egin. Bere emaria ugaria eta irregularra da, ekarpen interesgarrien artean ahazteko moduko pasarteak ere aurkitzen ditugularik.
Nahiz eta azken urteotan bere emaria askosaz neurrikoagoa eta zehatzagoa izan den, badirudi publikoak autore hau Kcapporen imajineria pseudopornografikoarekin edota “16 paisa eta paralitiko bat” ipuinarekin lotzen duela, bere heldu aroko obra aipagarrienei bizkarra emateraino.

Duda barik azken hauen artean sartu beharko genuke Urregilearen Orduak, niri hein handi batean Atxagaren “Soinujolearen Semea”-ren planteamendua gogorarazi didana: Pakok liburu honetan ordurarteko lanetan mamitu dituen hainbat gairi beste buelta bat emon eta “nobelatzar” forman aurkezten dizkigu.

Hasieratik argi geratzen da ez dela nobela irakurterraza. Ezta sikua ere, baina beronen funtzionamendua ulertzera iristea larregitxo izan daiteke irakurle alferrenentzat. Izan be, zati eta plano desberdin ugari dituen nobela hau ardatz sinple batetik abiatzen da benetako nobela “korala” bihurtu arte. Berez, Fermin eta Luisak elkar ezagutzen duten egun baten 24 orduak dira elaberriaren oinarria. Irinbeltzagan dagoen taberna herrikoi baten jabea da Fermin, eta itsasadarraren bestaldeko Hendrixtown hiriko Pub baten arduraduna Luisa. Bi protagonistek eguna eta gaua konpartituko dituzte, bakoitzari dagokion denbora eta espazioan: egunak Irinbeltzagan bizirik dirauten mundu zaharrarekiko erroak erakutsiko deuskuz, Hendrixtown-go gauak mundu modernoaren ezaugarri eta paradoxak plazaratuko dituen bitartean.

Guzti hori posible izan dadin, nobela pertsonai ugariz hornituta ageri zaigu, batez ere herriari dagokionean: Leon Marty apaiz xelebrea, Istillaga anaiak, beronen ama Isidora, Bixkitturri agurea, Nemesio Irusta… pertsonai guzti hauek antzinako mundu horren (bai, gure aitite – amamek ezagutu ebenaren) azpegi ezberdinak erakusten deuskuez: denboraren ulermena, naturarekiko hartuemonak, lana, auzo – bizitza… Guzti hori, hein handi batean, Kuku Arri tabernan Ferminek biziko dituen tertulia eta eztabaida ugarietan mamituko da.

Bestalde, Luisak eta Ferminek gauera egingo dute salto nobelaren bigarren zatian, mundu zaharra gaur egungo gizarteagatik aldatuz. Puntu honetan pertsonaiak murriztu eta berauetan sakontasun gehiagoz haztatuko dau Aristik: bikote nagusiaz gain Yolo eta Dylanek osatutako bikote homoseksuala eta Itxaso eta Asier institutuko bikotearen harremana agertuko zaizikugu modu retrospektiboan. Beraz, bigarren zati honek gaur egungo giza – harremanen gaiari heltzen dio bete – betean, aurrekoan jorratutakoa guztiz alboratu barik ordea (interesgarriak benetan Kandido Mierrek bertsolaritzaren inguruan emondako azalpenak).

Duda barik, Aristiren gainontzeko elaberriak baino pertsonalagoa da Urregilearen Orduak. Aristi heldua Fermin tabernariaren azalean islatuta dakusagu, (nik behintzat liburua irakurtzerakoan Aristi bera irudikatzen nuen barra atzean edota Luisarekin filosofatzen) baina Asier mutil gazteak Pakoren iraganetik ere edaten du. Beronekin Azpeitiko institutuko mutil ha irudikatzea erraza da, bi nesken arteko amodioak erdibituta: bata, erromantikoa, gutun eta poesiek bazkatutakoa; eta bestea lizuna, hormonen indarrak bideratutako harreman fisikoa.

Estilo aldetik Aristik ahalegin handia egiten dau, bai testuaren egituraketa aldetik, idazketa taxutzerako orduan edota hizkeraren erabileran. Erregistro arras ezberdinak tartekatzen ditu, gazte gipuzkoarren berbakera “guay”-etik hasita (“hi tio, ez haiz batere enroskatzen peñarekin!”) baserritar zaharren hizkera aberatseraino. Egia esan, batzutan zenbait exhibizio estilistiko soberan leudekeen sentsazioa ere ematen du, baina nolanahi nobela beraren izaera konplexuak (ez kapritxo soilak) bultzatzen du hortara Aristi.

Obra honekin “baraja apurtu” gura izan zuen Pakok, ur handitan sartu modernitatea, denboraren iragaitea, giza harremanak, euskal herriaren egoera (ez dira gitxi institutuko greben inguruko asanbladak)... guztia elaberri bakar batean bilduz.
Egia esan, liburua hori erdiesteko bidean geratu zan: ona, duda barik, baina “oso ona “ bihurtzeko zeozer falta zitzaiola. Agian ur handiegitan sartu izana leporatu behar zaio autoreari, margoztu nahi zuen koadro bikaina zirriborro bukatugabe ugarirekin utzi izana. Zer eskatu ostera? Konkrezio handiagoa? Sinpletasun gehiago? Batek daki... posible da buruan zeukan guztia idazteko modurik orekatuena izatea “Urregilearen Orduak”.

Dana dala, nire ustez, liburu honen izaera irekia, inperfektoa, bukatugabea… elementu positibotzat ere hartu daiteke. Irakurlea idazleak uzten dituen zirrikituak betetzera derrigortuta dago, elaberriaren irakurketari bere iritzi eta sentipenak gehituz. Zentzu honetan, irakurle orok bere errealitatearekiko heldulekuren bat aurkituko dau obra honetan: nerabeak, bizitzako errespontsabilitateetan murgiltzen ari den gazteak, heldu aroan sartzen ari den “ez – hain - gazteak”… guztiek atarako diote zeozer positiboa “urregilearen orduak” nobela gomendagarri honi.

98ko Durangoko azokan sinatutako alea duen zerbitzari hau baieztapen horren lekuko izan daiteke.

Y Ole! (Posted by Bruno)